Stenose
Het woord stenose betekent vernauwing. In de rug kunnen op verschillende plaatsen vernauwingen optreden. Deze zetten we hier op een rij en leggen uit of, en zo ja wat, er aan te doen is.
Lumbale stenose
Een lumbale stenose is een vernauwing van het wervelkanaal - een kanaalstenose - in de onderrug. De term lumbale kanaalstenose zou eigenlijk beter zijn, maar in de volksmond heeft men het meestal over kanaalstenose of lumbale stenose.
Het wervelkanaal is de ruimte waar alle zenuwen vanaf de hersenen doorheen gaan richting organen, huid en ledematen. Voor een groot deel gaat dat via het ruggenmerg en onder in de rug via bundeling van zenuwwortels. Dit is allemaal veilig opgeborgen in een soort zak, gevuld met hersenvocht. Normaal gesproken komen de zenuwen in die zak niet in de knel.
Dat kan wel het geval zijn als het kanaal vernauwd is.
De oorzaak
Botgroei aan de binnenkant van het wervelkanaal is een grote boosdoener. Daarnaast kunnen de banden in het wervelkanaal dikker worden en dat geldt ook voor de wervelgewrichten en hun kapsels. Een uitpuilende tussenwervelschijf speelt eveneens vaak mee. Al deze afwijkingen worden geleidelijk erger met toename van de leeftijd.
De grootte van het wervelkanaal kan van nature behoorlijk verschillen, waardoor de ene persoon veel sneller last krijgt van een vernauwing dan de ander.
Klachten
Als de ruimte in het wervelkanaal echt te krap wordt, kunnen zenuwen in de verdrukking komen en dat kan leiden tot:
- Rugpijn
- Pijn en vermoeidheid in de benen (vooral bij staan en lopen)*
* Meestal betreft het klachten in beide benen, maar het kan ook om één been gaan.
De pijn neemt meestal af als de rug een beetje bol wordt gehouden, bijvoorbeeld door iets gekromd te lopen.
Wat kan je er zelf aan doen?
Aan de afwijkingen in het wervelkanaal kun je zelf niks doen. Wel kan je er met slapen rekening mee houden. Niet languit liggen op de buik en liever ook niet op de rug. De lage rug staat dan in een holle stand en de ruimte in het wervelkanaal is dan (nog) kleiner. Het beste is om te slapen op de zij, met licht gebogen rug en een bodykussen tussen de knieën. In die houding is de spanning in de rug het laagst en de ruimte in het wervelkanaal het grootst. In ons artikel over de slaaphouding lees je hoe je je slaaphouding optimaal kunt verbeteren.
Zijn er operatieve mogelijkheden?
Jazeker. De ruimte in het wervelkanaal wordt dan ruimer gemaakt. Dit kan zowel op de klassieke manier (via een flinke snede in de rug) als met een endoscoop (klein sneetje aan de zijkant).
Laterale stenose
Laterale stenose is een verkleining van de ruimte in de hoek aan de voor/zijkant van het wervelkanaal. Eigenlijk is het ook een kanaalstenose, maar dan plaatselijk. Het kan leiden tot iets andere klachten dan een ‘gewone’ kanaalstenose.
Laterale stenose rechts (botaangroei zwart getekend)
De oorzaak
Botgroei in de hoek van het wervelkanaal is meestal de belangrijkste oorzaak, vaak in combinatie met een uitpuilende tussenwervelschijf. Wederom een leeftijds kwestie.
Klachten
Deze hoek van het wervelkanaal is de plek waar de zenuwwortels naar buiten treden. Een vernauwing in dit gebied kan daarom een beknelling van de zenuwwortels tot gevolg hebben. Deze klachten kunnen dan ontstaan:
- Pijn in een been (meestal in één been)
- Pijn in het been bij het hol maken van de rug ( staan en lopen)
Net als bij de kanaalstenose kan de pijn afnemen door de rug een beetje bol te houden.
Wat kan je er zelf aan doen?
Aan de afwijkingen in het wervelkanaal kun je zelf niks doen. Wel kan je er met slapen rekening mee houden. Bij gestrekt liggen, bijvoorbeeld op de rug, is de lage rug vrij hol en dan is de ruimte in het wervelkanaal kleiner. Het beste is om te slapen op de zij, met licht gebogen rug en een bodykussen tussen de knieën. In die houding is de spanning in de rug het laagst en de ruimte in het wervelkanaal het grootst. Lees meer op onze pagina over de slaaphouding.
Zijn er operatieve mogelijkheden?
Ja, ook deze stenose is operatief te verwijderen en ook dit op de klassieke manier en met een endoscoop.
Foraminale stenose
Bij foraminale stenose betreft het een vernauwing van het foramen. Dit is de opening in de wervelkolom tussen twee wervels, waar de zenuwwortel door naar buiten treedt.
Foraminale stenose rechts, van bovenaf gezien (dwarsdoorsnede)
De oorzaak
Hier is niet botgroei de belangrijkste oorzaak, maar een hernia. Botgroei komt ook voor, zowel aan de voor- als achterzijde van het foramen. En ook hier speelt aanleg mee: het foramen kan van nature al wat aan de kleine kant zijn. Verder kan het foramen ook nauwer zijn door een uitpuilende discus.
Klachten
Door het in de knel komen van de zenuwwortel kunnen deze klachten optreden:.
- Scherpe, branderige pijn in het been aan de kant van de stenose.
- Uitval van spieren, zoals een klapvoet (men kan de voet niet meer optillen)
- Tintelingen en gevoelsuitval in het been
Net als bij de kanaalstenose en de laterale stenose kan de pijn afnemen door de rug een beetje bol te houden. Daardoor wordt de ruimte in het foramen wat groter.
Wat kan je er zelf aan doen?
Ook bij de foraminale stenose kan je zelf de oorzaak niet wegnemen. Maar ook hier kan je er wel zo goed mogelijk mee omgaan, waardoor de klachten beperkt blijven en een operatie soms niet nodig is. Kies bijvoorbeeld wat vaker de fiets in plaats van te wandelen, de rug is dan minder hol. Slaap voornamelijk op de zij met licht gekromde rug en met hulp van een bodykussen. Het is voor deze aandoening van groot belang om niet gedraaid te liggen met de onderrug, want dat kan erg belastend zijn voor een zenuw in een te nauw foramen. Daar helpt een bodykussen goed voor.
Zijn er operatieve mogelijkheden?
Ja, maar eigenlijk is het foramen alleen vanaf de zijkant met een endoscoop goed toegankelijk. Vanaf de rug is het foramen operatief vrijwel niet te bereiken. Omdat de endoscopische techniek (de PTED-methode) in Nederland slechts in één kliniek wordt toegepast, krijgen patiënten soms te horen dat deze stenose niet operabel is. Het tegendeel is het geval: deze stenose is endoscopisch uitstekend, snel en veilig te verhelpen.
Combinaties
De lumbale stenose en laterale stenose ontstaan vooral door aangroei van bot en andere processen die met leeftijd te maken hebben. Voor de foraminale stenose is dat deels ook het geval. Deels niet, omdat een hernia ook bij jong volwassenen voorkomt en een hernia de belangrijkste oorzaak is van deze stenose. Voor wat oudere mensen geldt echter wel dat meerdere vormen van stenose tegelijk voor kunnen komen.
Boek Rugpijn, Hernia en Spit
Lees meer over ischias, hernia, spit, behandeling, oefeningen, operatiemogelijkheden, mogelijkheden ter preventie, en veel meer:
Boek Rugpijn, hernia en spit. Hoe kom ik er vanaf?
Auteurs:
Dr. Menno Iprenburg, orthopedisch chirurg, verbonden aan Herniakliniek Veenhuizen
Drs. Jan Willem Elkhuizen, fysiotherapeut, manueel therapeut en bewegingswetenschapper, mede-oprichter van de website Ligwijzer.nl
